بیش از 1 میلیارد نفر در سراسر جهان با دید ضعیف زندگی می‌کنند. از دست دادن بینایی می‌تواند ناشی از شرایط و بیماری های مختلف چشمی مانند دژنراسیون ماکولا، آب مروارید و گلوکوم باشد. اکثریت قریب به اتفاق بیمارانی که از دست دادن بینایی را تجربه می‌کنند، کاملاً نابینا نمی‌شوند، بلکه مقداری بینایی آن‌ها هنوز باقی‌مانده است که می‌توانند با استفاده از وسایل کمک بینایی که بینایی آن‌ها را تا حد امکان به حداکثر می‌رساند از آن بهره ببرند. برای درک نابینایی و سایر انواع از دست دادن بینایی، درک نحوه عملکرد چشم بسیار مهم است. در این مقاله ابتدا به این موضوع می‌پردازیم و پس از آن مطالبی را درباره‌ی کم بینایی بیان می‌کنیم.
چشم چگونه کار می‌کند؟
چشم از چهار جزء اساسی تشکیل شده است که به عملکرد آن کمک می‌کند:
قرنیه و عدسی: در جلوی چشم است. به وسیله این دو بخش، نور ورودی به چشم متمرکز شده و اجازه داده می‌شود تا تصویری روی شبکیه ایجاد شود.
شبکیه: در پشت چشم وجود دارد. شبکیه یک لایه‌ی عصبی است که رنگ و نور را تشخیص می‌دهد و آن‌ها را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند.
عصب بینایی - سیگنال‌های الکتریکی را از شبکیه به مغز برای تفسیر می‌فرستد و به فرد اجازه می‌دهد تا اطلاعات ارسالی توسط چشم را درک کند.
بنابراین نابینایی یا کاهش بینایی می‌تواند زمانی ایجاد شود که یکی از این اجزای بالا در طول زمان آسیب ببیند یا از بین برود.
آشنایی با انواع کاهش بینایی
از دست دادن بینایی یک اصطلاح عمومی است که از دست دادن جزئی یا کلی بینایی را توصیف می‌کند. برخی از اصطلاحات برای توصیف انواع مختلف از دست دادن بینایی شامل موارد زیر است.
- دید کم: زمانی‌که فرد دارای حدت بینایی 20/70 یا کمتر است. بینایی او را نمی‌توان حتی با عینک یا لنزهای تماسی بهبود بخشید.
- نابینایی از نظر قانونی: هنگامی‌که فرد بینایی 20/200 یا کمتر دارد. اگر وسایل کمک بصری مانند عینک بتواند بینایی یک فرد را تا 20/200 اصلاح کند، از نظر قانونی نابینا در نظر گرفته نمی‌شود.
- کاملاً نابینا : زمانی‌که فرد عملکرد بینایی خود را به طور کامل از دست می‌دهد.
انواع رایج کم بینایی عبارتند از:
- از دست دادن بینایی مرکزی: شرایطی که در مرکز بینایی فرد نقاط کور یا تاریک وجود دارد.
- از دست دادن بینایی محیطی: وضعیتی که فرد نمی‌تواند چیزی بالاتر یا پایین‌تر از سطح چشم یا هر دو طرف را ببیند. با این حال، دید مرکزی او لطمه ندیده است.
- تاری دید: شرایطی که اجسام دور و نزدیک خارج از فوکوس فرد هستند.
- دید مه آلود: حالتی که گویا میدان دید فرد با یک پرده یا فیلم پوشیده شده است.
- شب کوری: وجود مشکل بینایی در مکان‌های کم نور یا در شب.
بیماری های چشمی که باعث کاهش بینایی می‌شود
تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به معنای تفاوت بین از دست دادن بینایی جزئی، نابینایی کامل یا نزدیک به کامل برای بسیاری از افراد باشد. این امر به ویژه در مورد بیماری های چشمی صادق است، که گاهی‌اوقات تا زمانی که از دست دادن بینایی برگشت‌ناپذیر رخ ندهد، علائمی از خود نشان نمی‌دهند.
بیماری های شایع چشمی که می‌توانند باعث از دست دادن بینایی و حتی نابینایی شوند، عبارتند از:
- آب مروارید
آب مروارید باعث می‌شود تا شفافیت عدسی طبیعی چشم کمتر شود و در نتیجه دید ابری یا مه آلود شود. در حین جراحی آب مروارید، عدسی کدر برداشته شده و با یک عدسی مصنوعی جایگزین می‌شود. اگر آب مروارید درمان نشود، در نهایت می‌تواند باعث نابینایی فرد نیز شود.
- گلوکوم
گلوکوم از بیماری های چشمی است که بر دید محیطی تأثیر گذاشته و به عصب بینایی آسیب می‌رساند. علت این عارضه معمولاً تجمع مایع و فشاربالای چشم است. گلوکوم یک بیماری مادام العمر است که هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. تشخیص زودهنگام و درمان اغلب می‌تواند به کاهش از دست دادن بینایی فرد کمک کند.
- دژنراسیون ماکولا
دژنراسیون ماکولا زمانی اتفاق می‌افتد که شبکیه (ماکولا) شروع به تحلیل رفتن می‌کند و بینایی مرکزی را به خطر می‌اندازد. این مشکل اغلب با افزایش سن مرتبط است. کلید پیشگیری از کاهش بینایی به خاطر دژنراسیون ماکولا تشخیص و درمان به موقع آن است. داروهای ضد VEGF و جراحی لیزر چشم در بیشتر موارد می‌توانند بینایی از دست رفته را بازیابی کنند، اگرچه هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد.
- رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی (DR) یکی از عوارض دیابت است که در آن سطوح بالای قند خون به عروق خونی تغذیه کننده شبکیه آسیب می‌رساند. DR در مراحل اولیه هیچ علامت قابل مشاهده‌ای ندارد. بیمار در نهایت دچار درد چشم، تاری دید و از دست دادن بینایی می‌شود. بیماران دیابتی باید به منظور پیشگیری یا مدیریت رتینوپاتی دیابتی، همواره قند خون، کلسترول و فشار خون خود را کنترل کنند. جراحی لیزر چشم، تزریق دارو و جراحی برای برداشتن بافت اسکار یا خون از شبکیه، از گزینه‌های درمانی برای این بیماری چشمی هستند.
تجهیزات کمکی برای کم بینایی
بعضی از وسایل کمک بینایی می‌توانند به افراد با دید کم یا ناقص کمک کنند تا بینایی خود را بهینه کنند. برنامه‌های گوشی‌های همراه هوشمند، کتاب خوان های الکترونیکی، و انواع دیگر فناوری‌های تطبیقی می‌توانند به افراد با هر سطحی از کاهش بینایی کمک کنند.
چشم پزشک براساس ارزیابی میزان کم بینایی، باید لوازم، دستگاه‌ها و وسایل کمکی به فرد کم بینا ارائه دهد که با استفاده از آن بتوانند به انجام فعالیت‌هایی که دوست دارند بپردازند و کیفیت زندگی‌‌شان بهتر شود.
نکات مهم برای بهبود کیفیت زندگی کم بینایان در منزل
براساس گزارش پژوهشگران از هر شش بزرگسال بالای 45 سال، یک نفر و از هر چهار بزرگسال بالای 75 سال، یک نفر دچار کم بینایی است. کم بینایی نوعی عارضه است که در آن بینایی فرد با عینک، لنزهای تماسی، دارو یا جراحی بهبود نمی‌یابد. این مشکل بینایی می‌تواند انجام کارهای روزمره شخص را دشوار کند. خوشبختانه، امروزه اقدامات و وسایل کمک بینایی زیادی وجود دارد که یک فرد کم بینا بتواند با استفاده از آن‌ها هم مستقل بماند و هم کارهایی را که دوست دارد، انجام دهد.
در ادامه چند نکته مهم را برای اعضای خانواده افراد کم بینا بیان می‌کنیم که با انجام آن می‌توانند فضای محیط منزل را برای زندگی کم بینایان مساعد کنند:
- ریختن مایعات:
هنگام ریختن مایعات تیره مانند قهوه از ظرف داخل فنجان، مایع را در فنجانی با رنگ روشن بریزید تا تضاد رنگ ایجاد شود. فنجان رنگ روشن را باید روی تخت یا سینی تیره رنگ قرار دهید. برای مایعات رنگ روشن مانند شیر نیز باید برعکس عمل کرد.
- خرد کردن غذا:
هنگام خرد کردن غذا، برای غذاهای با رنگ روشن از تخته برش تیره و برای غذاهای تیره از تخته برش با رنگ روشن استفاده کنید.
- نوار رنگارنگ:
روی دسته‌ی ظروف و تجهیزات آشپزخانه از نوار یا رنگ متضاد رنگی استفاده کنید. برای جلوگیری از حوادث ناشی از سوزاندن دست با شعله یا لمس زبانه های آتش اجاق گاز، از نوارهایی برای دستگیره های شعله های پشتی اجاق گاز استفاده کنید. هنگام قرار دادن وسایل خانه مانند پریزهای برق، کلیدهای چراغ، ترموستات یا بند کشی روی پرده‌ها از پارچه‌های رنگی روشن یا نوار وینیل برای ایجاد کنتراست رنگ استفاده کنید. لبه‌ی پله‌های راهرو را با نواری که با رنگ پله‌ها متضاد است، علامت بزنید.
- زمان سنج:
به جای بررسی بصری غذا برای دیدن آماده بودن آن، به فرد کم بینا توصیه کنید تا یک زمان سنج تنظیم کند.
- دستور پخت:
دستور و شیوه‌ی پخت غذا را برای فرد کم بینا روی کارت‌هایی با فونت بزرگ و مشکی بنویسید و کارت‌ها را براساس رنگشان کد بندی کنید. به عنوان مثال، یک رنگ را برای دستور پخت گوشت، رنگ دیگر برای دسر و رنگ سوم را برای مرغ در نظر داشته باشید.
- نورپردازی:
هنگام غذا خوردن از روشنایی زیاد استفاده کنید. یک چراغ رومیزی با یک لامپ روشن (حداقل 75 وات) در موقعیتی قرار دهید که بشقاب فرد کم بینا را روشن کند. هنگام مطالعه یا خیاطی، نیز از نور روشن استفاده کنید و آن را مستقیماً به کتاب یا کار او بتابانید. اگر از ظروف روشن استفاده می‌کنید، آن ظروف را روی یک سفره یا زیرانداز تیره قرار دهید یا برعکس. علاوه بر این، برای کاهش آشفتگی بصری، از رومیزی‌های طرح‌دار خودداری کنید.
- صنایع دستی:
هنگام نصب تابلو فرش یا هر تابلوی دیگر بهتر است یک پارچه تیره را زیر بوم قرار دهید.
- آینه ها:
بهتر است شخص کم بینا از آینه‌های بزرگ کننده (ذره بینی) برای اصلاح یا آرایش استفاده کنند. یک حوله روی دیوار روبروی آینه حمام که در ارتفاع مناسب آویزان کنید تا پس زمینه متضادی برای سر و موهای فرد ایجاد کند. اگر موهای روشن دارد، از حوله تیره استفاده کنید. برای موهای تیره نیز از یک حوله روشن استفاده کنید.
- تلویزیون:
کم بینایان باید تا حد نیاز نزدیک به صفحه تلویزیون بنشینند تا بتوانند تصاویر را ببینند. افرادی که دارای اختلال بینایی هستند با نشستن نزدیک به صفحه نمایش به چشمان خود آسیب نمی‌رسانند.
در پایان باید بگوییم که اجازه ندهید دید ضعیف فرد کم بینا را از انجام وظایف و انجام کارهایی که از آن لذت می‌برد باز دارد.